ENGELLİ İSTİHDAMI
ZORUNLULUĞU VE TEŞVİKİ UYGULAMASI
Osman ÖZYURT
SMMM
Engelli, doğuştan veya sonradan herhangi bir nedenle bir nedenle bedensel, zihinsel, ruhsal, duygusal ve sosyal yeteneklerini çeşitli derecelerde kaybetmesi nedeniyle toplumsal yaşama uyum sağlama ve günlük ihtiyaçlarını karşılamada güçlükleri olan ve koruma bakım rehabilitasyon, danışmanlık ve destek hizmetlerine ihtiyaç duyan kişilerden tüm vücut fonksiyon kaybının en az %40 olduğu sağlık kurulu raporu ile belgelendirilmiş kişiler olarak tanımlamak mümkündür.
Özel sektör işyerleri, 50 ve daha fazla işçi çalıştırdıklarında engelli çalışan istihdam ettirmek zorunda olup, düzenlemeye göre, 50 ve daha çok sayıda işçi çalıştıran özel sektör işyerleri %3 oranında engelli, kamu işyerleri ise %4 engelli ile %2 hükümlü veya terörle mücadelede makul sayılmayacak şekilde yaralanan işçiye meslek, beden ve ruhi durumlarına uygun işlerde çalıştırmak zorundadır. Özel sektör eski hükümlü istihdam etme yükümlülüğü bulunmadığından kamu sektörüne oranla %1 daha az oranda istihdam zorunluluğu verilmiştir.
Özel sektör işvereni, engelli açığını yükümlülüğün meydana geldiği tarihten itibaren otuz gün içinde karşılamak zorundadır. İşverenler engelli kontenjan açığını ya kendi olanakları ile ya da Çalışma ve İŞKUR’ umu İl Müdürlüğü aracığıyla temin ettiği kişilerden karşılar. İŞKUR’ umu İl Müdürlüğü aracılığı olmaksızın engelli istihdam edildiğinde, engellinin işe başlama tarihinden itibaren 15 iş içinde İŞKUR İl Müdürlüğüne bildirmesi ve işe başlayan engelliyi tescil ettirmesi gerekmektedir. Tarafından tescili yapılmayan işçi, engelli statüsünde değerlendirilmemektedir.
Aynı gerçek kişi ya da tüzel kişiye ait il sınırları içinde birden fazla işyeri varsa, işçi sayısı hesaplanırken tüm işçi sayısı toplanır. Ancak, aynı gerçek veya tüzel kişiye ait olmasına, ayrı ayrı tüzel kişiliği bulunan kuruluşlarda çalışan işçi sayıları birlikte dikkate alınmaz. Bu nedenle, gerçek kişi ya da tüzel kişi adı farklı ise, her işyeri bağımsız bir işyeri kabul edilmektedir. Yüzde oranının hesabına yarıma kadar olan kesirler dikkate alınmaz, yarım veya daha fazla olan kesirler ise tama tamamlanır. Örneğin 50 işçi çalıştıran işyeri %3 oranı ile 1,5 rakamı çıkmakta olup, yarım çıkan kesirler tama iblağ edileceğinden 1,5 sayısı 2 olarak dikkate alınmaktadır.
Çalışan işçi sayısı dikkate alınırken, işçilerin belirli ya da belirsiz süreli iş sözleşmesi ile çalışması arasında bir fark bulunmamaktadır. Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışanlar ise, çalışma sürelerine göre durumları dikkate alınmaktadır.
İşyerinde kısmi süreli iş sözleşmesine göre çalışanların çalışma süreleri, aylık fiili çalışma saati olan 195 saat üzerinden tam süreli çalıştırmaya dönüştürülerek, tam süreli olarak çalışan işçi sayısına ilave edilir. Hesaplama sonucu bulunan işçi sayısında yarıma kadar olan kesirler dikkate alınmaz, yarım ve daha fazla olan kesirler ise tama dönüştürülür.
Örneğin, işyerinde 148 kişi tam süreli, 52 kişi kısmi süreli olarak çalışmakta olduğunu varsayalım. Kısmi süreli çalışan 52 kişi günde 3’er saatten ayda 26 gün çalışıyor. Buna göre 52x3=156, 156x26=4056, 4056:195=20,8=21 kişinin daha toplam çalışan sayısına ilave edilmesi gerekir. Bu işyerinde 148+21=169 kişi üzerinden engelli kontenjanı hesaplanmalıdır.
İşçi sayısı hesaplanırken, engelli işçiler hesaplamada dikkate alınmamaktadır. Düzenleme işçiyi esas aldığından çırak, stajyer ya da işbaşı eğitimi kapsamında işyerinde bulunan kişileri de hesaplamaya dahil edilmez. Aynı şekilde işçi sayısı dikkate alınırken yer altı ve su altı işlerinde çalışanlar hesaba katılmamaktadır.
Özel güvenlik hizmetlerine dair kanuna göre kurulan özel güvenlik şirketleri ile işyerlerinin kendi ihtiyacı için kurduğu güvenlik birimlerinde güvenlik elemanı olarak çalışan işçiler de hesaplamaya dahil edilmemektedir.
5953 sayılı Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanun kapsamında gazete ve televizyonlarda çalışanlar, zorunlu isdihdam için çalışan sayısının hesaplanmasında dikkate alınmamaktadır.
Engellilerin İşyerinde Çalıştırılamayacağı işler
Yer altı ve su altı işlerinde özürlü işçi çalıştırılamaz. Eğer engelli işçinin, sağlık kurulu raporunda çalıştırılamayacakları işler belirtilmişse, bu işlerde çalıştırılamaz. İşverenler, işyerlerini engellilerin çalışmalarını kolaylaştıracak ve işin engelli çalışmaya uygunluğunu sağlayacak şekilde düzenlemek, sağlıkları için gerekli tedbirleri almak, mesleklerinde veya mesleklerine yakın işlerde çalıştırmak, işleriyle ilgili bilgi ve yeteneklerini geliştirmek, çalışmaları için gerekli araç ve gereçleri sağlamak zorundadır.
Malulen Ayrılan İşçiyi Malullüğü Kalkınca Alma Yükümlülüğü
4857 sayılı İş Kanununun 30’ uncu maddesine göre, bir işyerinden malulen ayrılmak zorunda kalıp da sonradan maluliyeti ortadan kalkan işçiler, eski işyerinde tekrar işe alınmaları istedikleri taktirde, işveren bunları eski işleri veya benzeri işlerde boş yer varsa derhal, yoksa boşalacak ilk işe başka isteklilere tercih ederek, o andaki şartlarla işe almak zorundadır.
Engelli İşçiyi Çalıştırma Teşviki
Özel sektör işverenleri tarafından çalıştırılan her bir engelli için asgari ücret üzerinden hesaplanacak sigorta primine ait işveren hisselerinin tamamı, Devlet tarafından karşılanır.
4857 sayılı İş Kanununun 30’uncu maddesinde 6518 sayılı Kanunla yapılan değişiklik sonrasında engelli sigortalı çalıştıran işverenler, işyerlerinin bağlı bulunduğu sosyal güvenlik merkezine müracaat etmelerine gerek olmadan, e-Bildirge ekranlarında mevcut “Engelli Teşvik Yönetimi” programı vasıtasıyla sigortalılarını sisteme kaydetmeleri halinde aylık prim ve hizmet belgelerini 14857 sayılı Kanun numarasını seçmek suretiyle bu teşvikten yararlanabileceklerdir. Kontenjan fazlası engelli işçi istihdam edilmesi halinde de yine aynı teşvikten faydalanılması mümkündür.
Yükümlülüğe Aykırılığın Yaptırımı
4857 sayılı İş Kanununun engelli ve eski hükümlü çalıştırma zorunluluğuna aykırılık başlığını taşıyan 101’nci maddesine göre, ”Bu Kanunun 30’uncu maddesindeki hükümlere aykırı olarak engelli ve eski hükümlü çalıştırmayan işveren veya işveren vekiline çalıştırmadığı her ay için 2.212 TL idari para cezası uygulanır.
Copyright © 2012 All Rights Reserved. Oğuz-Özay Tanıtım | Advertising